جاناتان چپمن، طراح، نویسنده و نظریه‌پرداز مشهور در حوزه طراحی صنعتی، با کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند» به دنیای طراحی (طراحی صنعتی، طراحی محصول و طراحی تجربه) نگاهی عمیق و انتقادی انداخته است. او در این کتاب، به بررسی ماهیت طراحی، نقش آن در زندگی روزمره و اهمیت ایجاد اشیایی می‌پردازد که نه‌تنها کاربردی باشند، بلکه از نظر معنایی نیز غنی باشند.
رویکرد جاناتان چپمن به طراحی
چپمن در رویکرد خود به طراحی محصول، بر فراتر رفتن از جنبه‌های صرفا زیبایی‌شناختی و عملکردی تأکید می‌کند. او معتقد است که طراحی خوب، فراتر از ایجاد اشیای زیبا و کارآمد است. طراحی خوب، اشیایی را خلق می‌کند که با زندگی انسان‌ها در ارتباط عمیق‌تری قرار می‌گیرند و معنایی فراتر از کارکرد اصلی خود دارند.
مهم‌ترین مفاهیم در اندیشه چپمن عبارتند از
- معنا: چپمن معتقد است که اشیا باید معنایی فراتر از کارکرد خود داشته باشند. این معنا می‌تواند از طریق داستان، تاریخچه، نمادها یا ارتباط عاطفی با کاربر، منتقل شود.
- دوام: او بر اهمیت طراحی محصولاتی که دوام داشته باشند و به نسل‌های آینده منتقل شوند، تأکید می‌کند. این به معنای استفاده از مواد با کیفیت، طراحی برای تعمیر و نگهداری آسان و ایجاد اشیایی است که با گذشت زمان ارزش خود را از دست ندهند.
- هویت: چپمن بر این باور است که طراحی می‌تواند به افراد کمک کند تا هویت خود را بیان کنند و با دیگران ارتباط برقرار کنند.
- پایداری: او برای طراحی پایدار و تأثیر آن بر محیط زیست اهمیت بسیاری قائل است.
اهداف جاناتان چپمن از نوشتن کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند»
هدف اصلی چپمن از نوشتن این کتاب، ایجاد یک گفتگوی گسترده در مورد ماهیت طراحی و نقش آن در زندگی انسان‌هاست. او می‌خواهد به طراحان، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کمک کند تا در مورد طراحی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای ایجاد تغییر در جهان، بیشتر بیندیشند.
اما اهداف دیگر چپمن عبارتند از:
- تغییر نگرش به مصرف: چپمن می‌خواهد به مردم کمک کند تا به‌جای مصرف بی‌رویه، به دنبال خرید محصولات با کیفیت و ماندگار باشند که معنایی برای آن‌ها داشته باشد.
- ترویج طراحی پایدار: او می‌خواهد به طراحان و تولیدکنندگان کمک کند تا محصولات خود را به‌گونه‌ای طراحی کنند که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند.
- ارتقای ارزش طراحی: چپمن می‌خواهد به مردم نشان دهد که طراحی فراتر از یک حرفه است و می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها ایفا کند.
تأثیر کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند» بر دنیای طراحی
کتاب چپمن تأثیر قابل توجهی بر دنیای طراحی (مخصوصا طراحی صنعتی) داشته است. بسیاری از طراحان و تولیدکنندگان، پس از خواندن این کتاب، به اهمیت ایجاد محصولات با معنا و پایدار پی برده‌اند. این کتاب همچنین به شکل‌گیری جنبش طراحی پایدار کمک کرده است.
برخی از تأثیرات این کتاب عبارتند از:
- افزایش آگاهی در مورد طراحی پایدار: کتاب چپمن به افزایش آگاهی در مورد اهمیت طراحی پایدار و تأثیر آن بر محیط زیست کمک کرده است.
- تغییر رویکرد شرکت‌ها: بسیاری از شرکت‌ها پس از خواندن این کتاب، رویکرد خود را نسبت به طراحی محصولات تغییر داده‌اند و به دنبال ایجاد محصولات با کیفیت‌تر و پایدارتر هستند.
- ایجاد گفتگو در مورد آینده طراحی: کتاب چپمن باعث ایجاد گفتگوهای گسترده‌ای در مورد آینده طراحی و نقش آن در جامعه شده است.
انتقادات از کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند»
با وجود تمام مزایای این کتاب، برخی از منتقدان معتقدند که ایده‌های چپمن بیش از حد آرمان‌گرایانه هستند و در دنیای واقعی اجرایی کردن آن‌ها دشوار است. همچنین، برخی از منتقدان معتقدند که چپمن به اندازه کافی به نقش اقتصاد و بازار در طراحی توجه نکرده است.
بخش کوتاهی از کتاب:
کافی هرگز کافی نیست
جوامع سرمایه‌داری تاکنون هیچ‌گاه این‌همه چیز نداشته‌اند، این‌همه چیز نخواسته‌اند و این‌همه دورریز نداشته‌اند. در جهانی که هر روز زیر بار مردم و دارایی‌های آن‌ها خفه می‌شود، باید از خود بپرسیم که فراتر از فهم مرسوم از مطلوبیت، این همه‌چیز معنادار واقعا به چه درد می‌خورند و چرا این‌قدر زود به زباله‌هایی بی‌معنا تبدیل می‌شوند؟ انبوهی از محصولات سالم هر روز به محل دفن زباله می‌روند. این محل‌های دفن زباله، برخلاف ادعا، قبرستان محصولات مرده نیستند؛ بلکه یتیم‌خانه هستند. اکثر محصولاتی که به آن‌جا فرستاده می‌شوند هنوز درست کار می‌کنند اما زودتر از موقع دور انداخته شده‌اند.
ویکتور پاپانک، طراح و آموزگار معروف، شدیدا به دنبال عمیق‌تر کردن اخلاق در عمل طراحی بود. در زمانی‌که سرعت مصرف و در نتیجه افول محیط زیست به‌سرعت در حال رشد بود، نوشته‌های پاپانک توجه ما را به انگیزه‌های نامناسب طراحان در اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ جلب کرد. او به‌عنوان طرفدار نوعی از طراحی که نسبت به جامعه و محیط‌زیست مسئولیت‌پذیر است، قدرت طراحی را برای ایجاد تغییر مثبت در جهان مشاهده کرد و طرفدار پرشور آن شد. پاپانک در طول زندگی و کار خود، هرچه بیشتر نگران دل‌مشغولی طراحی به موفقیت تجاری شد، زیرا این دل‌مشغولی اغلب به قیمت از دست رفتن تعادل زیست‌محیطی و اجتماعی می‌شد. او توضیح می‌دهد که چگونه برای اولین‌بار در تاریخ، افرادی «نشسته‌اند و با جدّیت شانه‌ی برقی، جعبه‌های پوشیده از بدلی‌جات و فرش‌های سموری برای حمام طراحی کرده‌اند و بعد برای ساختن و فروش این چیزها به میلیون‌ها نفر، برنامه‌ریزی کرده‌اند.» روشن است که پاپانک از زمان خود جلوتر بود؛ تا حدی که پنجاه‌سال بعد حرف‌های او هنوز درست به نظر می‌آیند. او عزادار گرایش طراحی به سوی کارهای غیراخلاقی‌ای بود که در آن‌ها سود اقتصادی معیار اصلی موفقیت در خلاقیت است: اگر طرحی خوب فروش برود موفق است و اگر نه، موفق نیست و از این دست. به نظر پاپانک طراحی به‌جای این‌که ابزار قدرتمند انسان‌دوستانه‌ای برای ایجاد تحول اجتماعی و زیست‌محیطی مثبت باشد، در حال تبدیل شدن به برده‌ی صنعت است. البته بیداری اجتماعی و زیست‌محیطی طراحی را می‌توان در نوشته‌ها و آموزه‌های اولیه‌ی پاپانک نیز سراغ گرفت. هرچند او تنها کسی نبود که این مسئولیت را به دوش کشید، اما بسیاری از ما ندای او را شنیدیم؛ ندای او بود که بسیاری از ما به آن پاسخ دادیم و ندای او بود که به نسل‌هایی از طراحان انگیزه داد تا زندگی و حرفه‌ی خود را وقف تغییر در سطح سامانه از طریق طراحی کنند.
در آخر
جاناتان چپمن با کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند» به ما یادآوری می‌کند که طراحی صنعتی و طراحی محصول فراتر از ایجاد اشیای زیبا و کارآمد است. طراحی خوب، اشیایی را خلق می‌کند که با زندگی ما در ارتباط عمیقی قرار می‌گیرند و معنایی فراتر از کارکرد اصلی خود دارند. این کتاب، یک دعوتنامه برای دانشجویان طراحی صنعتی، طراحان، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است تا به دنیای اطراف خود با نگاهی متفاوت بنگرند و به دنبال ایجاد تغییر باشند.
کتاب «چیزهای معنادار؛ طرحی که می‌ماند» که توسط مهدی مقیمی و امین طواحن ترجمه شده، به‌زودی توسط انتشارات کتاب وارش (ناشر تخصصی کتاب‌های طراحی صنعتی و دیزاین) منتشر شده و روانه کتابفروشی‌ها خواهد شد.
