طراحان چه میدانند؟

بخشی از پیشگفتار نویسنده

کتاب اول من یعنی «طراحان چگونه می‌­اندیشند؟» به طرز روشنی قدیمی است (لاوسون، 1980) و اگر اکنون دوباره شروع به نوشتن آن کنم احتمالاً به شیوه‌ای کاملاً متفاوت آنرا انجام خواهم داد. اما از آن زمان تاکنون کتاب مرتب چاپ شده است و همان‌طور که ایده‌ها گسترش یافته و پژوهش‌های بیشتری انجام شده است، کتاب نیز چندین ویرایش را پشت سر گذاشته است (لاوسون، 1997). این کتاب نیز در ابتدا به‌عنوان نسخه‌ای دیگر از آن کتاب شروع شد اما به تدریج معلوم شد که امروزه مطالب قابل بازگویی، بسیار بیش از آن است که ساختار اصلی «طراحان چگونه می‌اندیشند؟»، ظرفیت تطبیق با آنها را داشته باشد.

بنابراین این کتاب به شکل مفیدی می­‌تواند به‌عنوان اثری مکمل برای آن دیده شود. وقتی آن کتاب برای اولین بار منتشر شد، مقولۀ‌ طراحی را بسیار بهتر از سابق درک کردیم. در طول قرن‌ها افراد مختلف دربارۀ تجربیات شخصی خود از مقولۀ طراحی مطالبی را نوشته‌اند و عدۀ کمی نیز سعی کردند تجربیات خود را تعمیم دهند، اما شاید بیش از چهار یا پنج دهه نیست که طراحی نظری، ‌به‌­عنوان موضوعی جدی در سطح جهان مطرح شده است. روشن است که در حیطۀ طراحی هنوز مطالب زیادی برای آموختن وجود دارد، علی‌رغم اینکه فکر می‌کنیم مطالب قابل ملاحظه‌ای دراین‌باره می‌دانیم.

خاستگاه این حوزه از دانش در چیزی نهفته است که به‌عنوان روش‌شناسی (methodology) طراحی شناخته می‌شود. همکاری‌های ابتدایی بیشتر در حوزۀ‌ شیوه‌ها و فنون قاطعانه طبقه‌بندی ‌شدند و عمدتاً تجویزی بودند. تا به امروز به‌طور قابل ملاحظه‌ای از آن نقطه به سمت کاوشی بسیار عمیق‌تر و کاری بسیار کیفی­تر و توصیفی‌تر حرکت کرده‌ایم. «طراحان چگونه می‌اندیشند؟»، بر ماهیت مسائل طراحی و فرایند‌های آن متمرکز بود اما این کتاب بیشتر دربارۀ نوعی خاص از دانش است که طراحان هنگام عمل (practising) به آن تکیه کرده و آنرا ماهرانه به کار می‌برند. این کتاب دربارۀ‌ همۀ‌ مسائلی که معمولاً برای درک فرایند طراحی مطرح می‌شود، بحث نمی‌­کند. بنابراین هر دو کتاب در کنار هم تصویر کامل‌تری از دیدگاه من ارائه می‌دهند.

با این وجود کتاب با مطالبی آغاز می‌شود که با کتاب مکمل خود همپوشی دارد، همانطور که ماهیت طراحی را طرح‌­ریزی می‌کنیم در این­‌باره نیز کاوش می‌کنیم که چرا دانش طراحی نسبتاً غیرمعمول و ویژه است و سپس شیوه‌های بررسی آنرا آزمایش خواهیم کرد. البته دانش طراحی به­‌خودی‌­خود قابل دست‌یافتن نیست، بنابراین پس از آن به کار خود ادامه می‌دهیم تا طراحی را از طریق نمود‌های معمول خودش کشف کنیم. این نمود‌ها شامل ترسیم‌هایی است که طراحان نه تنها با هدف ادامۀ‌ پروژه‌‌های موردی، بلکه برای آشنایی و گسترش دانشی، ایجاد می‌کنند که به آن تکیه دارند. این طرح‌ها پرسشی زیرکانه دربارۀ‌ مسائلی است که طراحان در ارتباط با ابزار‌های جدید طراحی با کمک رایانه مطرح می‌کنند. شاید با بررسی چنین ابزار‌هایی و تشخیص نقص‌های آنها بتوانیم راجع به انواع دانشی که طراحان برای کار نیاز دارند، مطالبی بیاموزیم. طراحی اگر به‌طور حرفه‌ای انجام شود، اساساً فعالیتی اجتماعی است. حوزۀ طراحی شامل تیم‌های طراحان، مشاوران متخصص و البته مشتریان و دیگر گروه‌های علاقه‌مند است. این امر ما را هدایت می‌کند که با پیشرفت طراحی، گفتگوی این بازیگران و شیوۀ‌ دیگری از آشکارسازی ماهیت دانشِ مورد استفادۀ آنها را بررسی کنیم. پس از کنار هم گذاشتن دلالت­هایی که تاکنون مطرح شده به ماهیت مهارت در طراحی نگاهی می‌اندازیم. چه چیز طراحان بسیار موفق را متمایز می‌کند؟ آیا آنها چیزی می‌دانند که ما نمی‌دانیم یا شاید همان مطالب را با روش‌های متفاوتی فرا گرفته‌اند؟

...