طراحی برای دنیایی بهتر معنادار، پایا، بشرمحور

مقدمه‌ای بر کتاب طراحی برای دنیایی بهتر       8

بخش اول: مصنوعي               13

فصل 1: تقريبا هر مصنوعي، طراحي شده است 14

فصل 2: شيوه‌ي مصنوعي زندگي ما پايا نيست  24

فصل 3: چرا تاريخ مهم است         27

فصل 4: اندازه‌گيري‌هاي دقيق، اما مصنوعي     41

فصل 5: اگر فناوري ما را به اين روز انداخته است، شايد فناوري بتواند ما را نجات دهد               54

فصل 6: اين كتاب: معنادار، پايا و بشرمحور       63

بخش دوم: معنادار 73

فصل 7: نياز به معنا      74

فصل 8: اندازه‌گيري در علوم فيزيكي               81

فصل 9: اندازه‌گيري آنچه براي مردم مهم است 86

فصل 10: توليد ناخالص داخلي       99

فصل 11: مردم واقعاً به چه اندازه‌گيري‌هايي اهميت مي‌دهند؟             108

فصل 12: اقتصاد و رفتار انسان       125

بخش سوم: پايا      137

فصل 13: ما در دوران پسماند زندگي مي‌كنيم   138

فصل 14: جهان چگونه گرفتار سردرگمي امروزي شد؟       143

فصل 15: پايايي اجزا و پيامدهاي متعددي دارد  151

فصل 16: طراحي، محصولات، پايايي و اقتصاد چرخشي     157

فصل 17: دشواري‌هاي عملي در پياده‌سازي اقتصاد چرخشي               167

فصل 18: سامانه‌هاي پايا، مستحكم و تاب‌آور   176

فصل 19: فهم مردم از سامانه‌ها     185

فصل 20: كار كردن با سامانه‌هاي اجتماعي/فني پيچيده      200

فصل 21: هنوز خيلي دير نيست      212

بخش چهارم: بشر محور        215

فصل 22: از انسان به سوي بشر      216

فصل 23: مردمسالار كردن طراحي و پرورش   224

فصل 24: مردمي كه براي خود طراحي مي‌كنند 234

فصل 25: طراحي ايكس: رويكردي به سامانه‌هاي بزرگ و پيچيده        242

فصل 26: وقتي تدريج‌گرايي (دستكاري كردن) شكست مي‌خورد          250

فصل 27: طراحي پيمانه‌اي تدريجي                253

فصل 28: وقتي پروژه‌هاي بزرگ و چندرشته‌اي ضرورت مي‌يابند          257

فصل 29: با مقياس چه كنيم؟        266

فصل 30: طراحي لازم است اما كافي نيست     273

بخش پنجم: رفتار انسان       279

فصل 31: چرا تغيير دشوار است       280

فصل 32: مردم براي هدف مشترك بسيج خواهند شد        291

فصل 33: چه تغييري لازم است؟    294

فصل 34: سيطره‌ي فناوري            310

فصل 35: آينده‌ي فناوري              322

بخش ششم: اقدام 333

فصل 36: چه مي‌توان كرد؟           334

فصل 37: ما چه مي‌توانيم بكنيم؟   339

فصل 38: نكات اصلي اين كتاب     353

قدرداني‌ها                  363

كتاب‌شناسي                               369

مقدمه‌ای بر کتاب طراحی برای دنیایی بهتر

آیدین یاسمی

کتاب «طراحی برای دنیایی بهتر» به موضوع طراحی با گستره و عمقی فراتر از سایر کتب این حوزه می‌پردازد، شاید به‌عنوان مصداقی برای این شعر حافظ که «فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم». لازم است از مترجم و ناشر برای انتخاب این اثر ارزشمند قدردانی شود، چون این کتاب چندین پیام کلیدی دارد که از جنبه‌های زیر اهمیت جدی دارند:

• اهمیت انسان
• اهمیت طراحی
• اهمیت طراحی بشرمحور
• اهمیت مشارکت
• اهمیت چابکی
• اهمیت نقش رهبری طراحان
• اهمیت نویسنده

اهمیت انسان- محور کلیدی پیام کتاب این است که بخش عمده‌ای از زندگی ما توسط مصنوعات بشر شکل گرفته است (هرچند که از نظر فلسفی تعیین مرز بین انسان و طبیعت سوال‌برانگیز است). بنابراین، همان‌گونه که انسان با طراحی مصنوعات و شیوه زندگی خود در پدید آوردن معضلات دنیای امروز نقش داشته است، لازم است مسئولیت بهبود و تغییر متناسب با پیچیدگی‌های روزافزون را به عهده گیرد. نویسنده به‌درستی تاکید دارد که چالش اصلی در طراحی این است که ویژگی‌های انسان به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرند و چالش‌های انسانی فقط راهکاری فنی و فناورانه ندارند. به‌عبارت دیگر «دردم از یار است و درمان نیز هم».

اهمیت طراحی- از زمانی‌که انسان ابزارهای اولیه شکار و بقا را طراحی کرده است، تا طراحی فناوری‌ها و سیستم‌های پیچیده دنیای امروز، طراحی در عرصه‌های مختلف فنی/مهندسی، هنری، فرهنگی، اقتصادی تکامل یافته است. طراحان فنی با نگاهی مهندسی به دنبال کارآیی و بازدهی اثر خود هستند، طراحان هنری و فرهنگی به دنبال زیبایی و جذابیت اثر هستند، و طراحان تجاری به دنبال سودآوری و بازگشت اقتصادی. اما چالش اصلی دان نورمن «معنادار» بودن طراحی است. چه چیزی به زندگی انسان معنا می‌دهد؟ معیارهای پایه طراحی چیستند؟ و لازم است چه چیزی را اندازه‌گیری کنیم؟ او با تفکری نقادانه و خردمندانه، فرضیات اصلی دنیای مدرن و شاخص‌های متداول اقتصادی، که مبنای اکثر طراحی‌ها هستند را به چالش کشیده و نقش طراحی را بسیار فراتر و انسانی‌تر می‌بیند.

نورمن در بخشی از کتاب اشاره می‌کند که: «باور خیلی از طراحان این است که مسئولیت آن‌ها فقط این است که طرح خود را ارائه کنند، و برای خود نقشی در انتخاب مسئله و یا در انتخاب اهداف و محدودیت‌های ناشی از مسئله قائل نیستند. بعد فکر می‌کنند که وقتی کار طراحی تمام شد، مسئولیت اجرای طرح با دیگران است. پس چه جای تعجب است که طراحان یا از ضعف در پیاده‌سازی و یا از عدم تعریف درست اهداف و محدودیت‌ها (توسط کارفرمایان و ذی‌نفعان) شکایت دارند؟ از طرفی، نقطه قوت طراحی این است که می‌تواند نقشی بی‌طرف بازی کرده و سوالات خوبی را مطرح کند، چون طراحان لزوماً دانش قبلی در مورد موضوع ندارند، ولی به دنبال این هستند که نظر کاربران، مشتریان، کارفرمایان و طیف گسترده‌تری از ذی‌نفعان را تامین کنند». ضمن این‌که طراحی یک حرفه کاربردی است و نه یک رشته آکادمیک که بر همه ابعاد زندگی انسان‌ها تاثیر می‌گذارد.

اهمیت طراحی بشرمحور- از حدود دو دهه قبل «طراحی انسان‌محور» (Human-Centered Design) مورد توجه قرار گرفت، تا طراحان با توجه به نیازهای عمیق‌تر کاربران و با توجه به ریشه مسائل طراحی کنند. اما کماکان، نیازهای اکوسیستم و پایداری کره زمین نادیده گرفته می‌شود. نیاز به نگرشی سیستمی‌تر و پایدارتر است، که نویسنده آن را «طراحی بشرمحور» (Humanity-centered design) می‌نامد و به‌خوبی ابعاد آن‌را با توجه به چالش‌های توسعه پایدار و اقتصاد چرخشی باز می‌کند.

اهمیت مشارکت- در این کتاب به‌خوبی به پیچیدگی‌های سیاسی، اقتصادی، محیط زیستی، و مسائل فرهنگی و روانشناسی انسان پرداخته شده است. مسائل پیچیده نیاز به مشارکت‌های بین‌رشته‌ای، بین‌بخشی و بین سطوح تصمیم‌گیری دارند که لازم است در طراحی مورد توجه قرار گیرد. طراحان نمی‌توانند مسائل را به جنبه فنی آن محدود کنند و نمی‌توانند واقعیت‌های سیاسی، اقتصادی، و پیچیدگی‌های تامین مالی و مدیریت پروژه را نادیده بگیرند. بنابراین، لازم است طراحان یاد بگیرند که با طیف گسترده‌تری از افراد و گروه‌های مختلف مشارکت کرده و در تسهیل مشارکت‌ها نقش ایفا کنند.

اهمیت چابکی- چالش‌های مدیریتی و مشکلات پیشبرد فرایند طراحی به شکلی واقعی مطرح شده‌اند، و محدودیت‌های مدیریت تغییر با رویکردهای بالا به پایین و پایین به بالا بازبینی شده‌اند. همچنین، موضوع مقیاس (scale) و پیچیدگی‌های ناشی از طراحی در پروژه‌های اقتصادی/اجتماعی به‌درستی مورد تاکید قرار گرفته‌ است. در این راستا، نکات مهمی در رابطه با فرایندهای چابک (agile) و چگونگی مدیریت پروژه‌های طراحی مطرح شده‌اند که بسیار روشنگر هستند.

اهمیت نقش رهبری طراحان- هر پروژه طراحی بزرگ، به‌ویژه آن‌هایی که با مسائل اجتماعی و فرهنگی پیچیده سر و کار دارند، نیاز به همسوسازی و تعدیل خواسته‌ها/ نیازها/ ارزش‌ها/ باورها/ استعدادها/ توانمندی‌های افراد و گروه‌های متنوع دارد. ممکن است صدها و شاید هزارها نفر درگیر پروژه باشند یا بر آن اثر بگذارند. به قول نویسنده «طراحان مهارت‌های تخصصی همه رشته‌ها را ندارند، ولی به دلیل درک جامعی که از کل پروژه دارند در جایگاه مناسبی برای رهبری، ساختار دادن و هدایت فعالیت‌های متخصصان رشته‌های مختلف درگیر در پروژه هستند». نویسنده همچنین به اهمیت نقش‌های تسهیل‌گری و مربیگری در این راستا اشاره می‌کند.

اهمیت نویسنده- دان نورمن جزو معدود کسانی است که در چندین حوزه فعالیت پژوهشی، اجرایی، مدیریتی، آموزشی و مشاوره‌ای داشته است. او به شکل حرفه‌ای و تخصصی در حوزه‌های روانشناسی، مهندسی، دانشگاهی، و در میدان کسب‌وکار فعالیت جدی داشته و صاحب نظر است. همچنین تجارب متنوع و عمیقی در ارتباط با بخش خصوصی، بخش دولتی و کار با ذی‌نفعان مختلف از کشورهای مختلف داشته است. از هر جهت می‌توان گفت که از نزدیک دستی بر آتش دارد و دلی سوخته.

وقتی دوستان عزیز، آقایان صالح برادران امینی و مهدی مقیمی، دعوت کردند که مقدمه‌ای برای این کتاب بنویسم، فکر کردم چرا من؟ قطعاً افراد دیگری شایسته‌تر هستند تا این کار را بهتر از من انجام دهند. در عین‌حال، خوشحالم که قرعه به نام من افتاد. هم خواندن کتاب برایم خیلی مفید بود و هم با خواندن تک‌تک بخش‌های آن به یاد تجربیات مختلف مدیریتی، سازمانی و اجتماعی خود در سی سال گذشته افتادم و موجب شد تا چالش‌ها و درس‌آموخته‌هایم را از منظر آموزه‌های این کتاب بازبینی کنم. توصیه می‌کنم خواندن این کتاب آگاهی‌بخش را از دست ندهید. قطعاً افق دیدتان بازتر خواهد شد و از زوایای دیگری به نقش خود در طراحی زندگی خود و دیگران نگاه خواهید کرد.

آیدین یاسمی

380

500

شومیز (مقوایی)

بالک

رُقعی (14/5 در 20/5 سانتی‌متر)