آوانگاردیسم

مقدمه مترجم

دانشنامه نظريه هنر (2002) يك متن مرجع و ممتاز در حوزه مباني نظري هنر است كه به سرويراستاري پل اسميث و كارولين وايلد توسط انتشارات بلك‌ول به چاپ رسيده است. اين دانشنامه در قالب 4 فصل - با عناوين ’سنت و آكادمي‘، ’پيرامون مدرنيسم‘، ’نظريه انتقادي و پست‌مدرنيسم‘، و ’تفسير و نهاد هنر‘- و در 40 مقاله تدوين شده است. هر يك از مقالات نوشته يكي از شاخص‌ترين نظريه‌پردازان در آن موضوع خاص است. هرچند نويسندگان غالباً از اساتيد برجسته دانشگاه‌هاي انگلستان و آمريكا هستند، اما دانشنامه از حيث روش‌شناسي محدود به سنت (فلسفه) تحليلي نيست؛ در انتخاب سرفصل‌ها و موضوعات سعي شده است كه هر دو رويكرد تاريخي و مسئله‌محور لحاظ شود و در پرداختن به مسائلي كه ذيل هر سرفصل و موضوعي آورده شده، گرچه روش تحليلي غلبه دارد، اما نظريات مربوط به سنت (فلسفه) اروپايي به طور جامع و بي‌طرفانه طرح شده‌‌اند. در آخر، امتياز ديگري كه مي‌توان به دانشنامه نظريه هنر نسبت داد اين است كه با وجود حجم محدودش، در آن توازن استادانه‌اي ميان دغدغه وسعت و عمق محتوا - چالشي كه نويسندگان متون مقدماتي، آموزشي و دانشنامه همواره با آن دست به گريبان‌اند - برقرار شده است، به طوري كه در آن هم تقريباً همه مسائل اصلي اين حوزه پوشش داده شده و هم اين مسائل با عمق كافي مورد بررسي قرار گرفته است.

آوانگارديسم (كتاب حاضر) گزيده‌اي از اين دانشنامه است، يك گزيده موضوعي كه‌ مقالات شماره‌ 17، 18، 19، 20 و 25 اين مجموعه را شامل مي‌شود. هر يك از اين مقالات جنبه‌اي از آوانگارديسم هنري را مورد تحقيق قرار مي‌دهد، مفهومي كه به قطع مي‌توان مهم‌ترين رويدادهاي تاريخ هنر معاصر را بر اساس آن تفسير كرد: مقاله اول به تحول تاريخي مفهوم آوانگارد و پديده آوانگارديسم هنري مي‌پردازد؛ در مقاله دوم، بر مسئله قصديت تمركز شده و تحليلي از قصد نامعمول و متفاوتي ارائه مي‌شود كه كنش هنري مدرنيست‌هاي آوانگارد بر آن مبتني است. مقالات سوم تا پنجم به اصلي‌ترين مصاديق آوانگارديسم معطوف هستند. در مقاله سوم، به مفهوم ضدهنر پرداخته مي‌شود، يك مفهوم پيچيده و در عين حال مهم در زمينه آوانگارديسم كه به اين مسئله فلسفي مي‌انجامد كه مرزهاي مفهوم هنر را كجا بايد ترسيم كرد؛ همچنين، در اين مقاله، تفاسير مختلفي كه درباره اين مفهوم ارائه شده است مورد بررسي قرار مي‌گيرد. مقالات چهارم و پنجم به دو طبقه از اشياء هنري آوانگارد، يعني حاضرآماده‌ها و آثار هنر مفهومي، اختصاص يافته است كه به ترتيب در اوايل نيمه اول و اوايل نيمه دوم قرن بيستم ظاهر شدند و يكي از جهات اهميت آنها اين است كه مفهوم اثر هنري را از قيد اشياء فيزيكي رها كردند و به رويدادها و غيره نيز بسط دادند.

گزينش مقالات اين كتاب و ترجمه آنها، در وهله اول با قصد آموزشي و سپس، به منظور آشنايي هرچه بيش‌تر مخاطب فارسي‌زبان با موضوع كتاب صورت گرفته است. موضوع كتاب حاضر مطابق با يكي از سرفصل‌هاي اصلي دروس تاريخ هنر مقطع كارشناسي و مباني نظري هنر مقطع كارشناسي ارشد رشته‌هاي هنرهاي تجسمي - شامل نقاشي، مجسمه‌سازي، ارتباط تصويري، عكاسي و طراحي صنعتي - در دانشگاه‌هاي داخلي و خارجي است.

احمد رحمانيان

(عضو هيئت علمي دانشگاه تهران)